Son günlerde bazı basın organlarında Ankara ve Bolu’da “deli dana hastalığı” olarak ifade edilen Creutzfeldt-Jakob Hastalığı (CJD) veya varyantı vCJD vakalarının görüldüğüne dair iddialar kamuoyunda tedirginliğe neden olmuştur. Türk Veteriner Hekimleri Birliği olarak konuyu bilimsel veriler doğrultusunda halk sağlığı boyutuyla yakından izliyor, kamuoyunun doğru bilgiye ulaşması amacıyla bu açıklamayı yapıyoruz.
Ankara Bilkent Şehir Hastanesi’nde halk arasında “deli dana” olarak bilinen merkezi sinir sistemini etkileyen hastalık şüphesiyle tedavi gören bir kişiyle ilgili tanının kesinleşmediği, laboratuvar bulgularında net bir CJD tablosu olmadığı açıklanmıştır. Bolu’da “beyin-omurilik sıvısında testi pozitif çıktı” iddiaları da doğrulanmamış, Sağlık Bakanlığından resmî bir açıklama yapılmamıştır. Süngerimsi beyin hastalıklarının tanısı ancak örneklerin ileri tekniklerle analizi ile mümkün olup kesinleşmemiş vakaların “deli dana” olarak sunulması etik açısından doğru değildir; bu tür paylaşımlar halkta gereksiz paniğe yol açabilmektedir.
Halk arasında “deli dana hastalığı” olarak bilinen, asıl adı “Bovine Spongiform Encephalopathy” yani Sığırların Süngerimsi Beyin Hastalığı olan BSE, sığırların merkezi sinir sistemini etkileyen, prion adı verilen anormal proteinlerin yol açtığı ölümcül bir nörolojik, kronik dejeneratif hastalıktır. Bu hayvanlara ait dokuların tüketilmesi neticesinde insanlarda bu hastalık, Variant Creutzfeldt-Jakob Hastalığına (vCJD) neden olmaktadır. Hastalık özellikle 1990’lı yıllarda Avrupa’da koyun ve sığırlarla ilişkilendirilmiş olup dünya genelinde yalnızca 232 insan vakası bildirilmiştir. Vakaların çoğu 1998–2003 yılları arasında Avrupa’da görülmüştür. Ancak İngiltere başta olmak üzere sığır varlığında önemli kayıpların oluşmasına neden olmuştur. Türkiye’de ise bugüne kadar Sağlık Bakanlığı tarafından doğrulanmış bir vCJD vakası bildirilmemiştir. Benzer şekilde Türkiye’de sığırlarda da BSE hastalığı tespit edilmemiştir.
Gerek sığırlarda görülen BSE gerekse de insanlarda neden olduğu vCJD’nin kuluçka süresi çok uzundur. Bu süre sığırlarda 3-7 yıl olarak bilinmektedir. Bu nedenle veteriner ve beşerî sağlık otoritelerinin sürveyans ve kayıt sistemlerini koordineli biçimde yürütmesi gereklidir.
Hastalığın erken döneminde davranış değişiklikleri, depresyon, anksiyete, hafıza kaybı, konuşma bozuklukları, konsantrasyon güçlüğü ve yorgunluk gibi psikiyatrik belirtiler görülebilir. İlerleyen evrelerde koordinasyon bozukluğu, kaslarda istemsiz kasılmalar, denge kaybı, görme bozuklukları, konuşma güçlüğü ve ağır nörolojik kayıplar ortaya çıkar. Hastalık ilerleyici ve ölümcüldür; tanı çoğu zaman ölüm sonrası özellikle beyin dokusunun analizlerle kesinleşir ve günümüzde etkili bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Bu nedenle esas olan hastalıktan korunmaktır. Hastalığa neden olan prion proteinleri klasik pişirme ve sterilizasyon yöntemlerine de dirençlidir. Bu bağlamda sığırlarda veya sığır etlerinde hastalığın veteriner hekimler tarafından teşhis edilerek şüpheli olanların gıda zincirinden çıkarılması en etkili korunma yöntemidir.
Kamuoyunu bilgilendirmekle birlikte, doğrulanmamış haberlerle paniğe neden olunmaması gerektiğini vurguluyoruz. Halk sağlığı açısından öncelikli husus, riskli materyallerin gıda ve yem zincirinden uzak tutulması, et ve et ürünlerinin denetimlerinin kesintisiz sürdürülmesidir. Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının ulusal prion hastalıkları izleme ağını etkinleştirmesi, laboratuvar kapasitesini güçlendirmesi büyük önem taşımaktadır.
Veteriner hekimler, hayvan sağlığı ve gıda güvenliği zincirinin ilk halkasında yer almakta; zoonotik hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde kritik rol üstlenmektedir. Tek Sağlık yaklaşımı çerçevesinde insan, hayvan ve çevre sağlığını birlikte ele alan politikalar geliştirilmelidir.
Basın organlarının da doğrulanmamış bilgileri “vaka” olarak sunmaktan kaçınması, halk sağlığı konularında bilimsel doğrulama ilkesine bağlı kalması etik sorumluluktur. Ayrıca basında hastalığın deli dana olarak isimlendirilmesi bilimsel olarak da yanlıştır. Creutzfeldt-Jakob Hastalığı ve insanlardaki diğer prion hastalıkları genetik temelli de olabilmektedir. Diğer bir deyişle insanlarda doğal olarak bulunan PrP geninin mutasyonuyla şekillenebilmektedir. Bu nedenle milyonda bir de olsa insanlarda sporadik prion hastalığının görülmesi bilimsel olarak mümkündür. Ancak işbu bildiriye konu olan şüpheli vakaların nedeni henüz bilinmeden “deli dana” olarak isimlendirilmesi ile toplum nezdinde hastalığın kaynağının sığırlar veya hayvansal gıdalar olduğu kanaati oluşturulmakta, yanlış bilgilendirme yapılmaktadır. Temelsiz olan bu yönlendirme ise ülke hayvancılığına ve toplumun iyi beslenmesi için elzem olan hayvansal gıda algısına ciddi zarar verebilmektedir.
Türk Veteriner Hekimleri Birliği, halk sağlığıyla doğrudan ilişkili konularda bilime, şeffaflığa ve ulusal denetim mekanizmalarının güçlendirilmesine dayalı tutumunu sürdürecektir.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.
Ali EROĞLU
TÜRK VETERİNER HEKİMLERİ BİRLİĞİ MERKEZ KONSEYİ BAŞKANI
https://www.iha.com.tr/ankara-haberleri/tvhb-baskani-eroglu-kesinlesmemis-vakalarin-deli-dana-olarak-sunulmasi-etigi-acisindan-dogru-degildir-324698420
https://www.pembepusula.org/tvhb-baskani-eroglu-kesinlesmemis-vakalarin-deli-dana-olarak-sunulmasi-etigi-acisindan-dogru-degildir/372611/
https://www.yesiligdir.com/tvhb-baskani-eroglu-kesinlesmemis-vakalarin-deli-dana-olarak-sunulmasi-etigi-acisindan-dogru-degildir
https://www.yirmidort.tv/saglik/deli-dana-iddialarina-aciklik-getirildi-turkiyede-vaka-tespit-edilmedi-247512
https://www.yeniankara.com.tr/ankara/ankara-ve-boluda-gorulmustu-deli-dana-iddialarina-tvhbden-net-yanit-137176
https://mansethaber.com/tvhbden-deli-dana-uyarisi-kesinlesmemis-vakalarla-panige-gerek-yok
https://www.saraymedya.com/haber/tvhb-baskani-eroglundan-sok-uyari-deli-dana-panigi-etiketleme-hatasi_211318/
https://www.mersinhaber.com/haber-ankarada-deli-dana-iddiasi-uzerine-tvhb-baskanindan-aciklama-yapildi/449084
https://www.sonmuhur.com/veteriner-hekimleri-birliginden-deli-dana-uyarisi
